Centrum Pozytywnej Edukacji na podstawie wieloletniej współpracy z angielską fundacją Partnership for Children opracowało polską wersję programu pt. ISKRA Odporności (ang. SPARK – Resilience).

A historia zaczęła się w Anglii, kiedy profesor Ilona Boniwell opowiedziała o programie i zafascynowała nas swoim pomysłem na wspieranie odporności psychicznej człowieka. Po raz kolejny międzynarodowe seminarium partnerów PFC w Oxfordzie stało się inspiracją do nowych działań. Przed laty Sigrun Danielsdottir z Islandii podzieliła się pomysłem na Apteczkę Pierwszej Pomocy Emocjonalnej, a w roku 2016 Ilona Boniwell sprawiła, że zaczęło w różnych krajach ISKRZYĆ.

Wdrożenie programu ISKRA Odporności w Polsce jest odpowiedzią na pojawiające się problemy zdrowia psychicznego powodowane skutkami pandemii koronawirusa i trwającą wojną w Ukrainie

Program ISKRA Odporności to narzędzie pomocne w budowaniu rezyliencji, prężności psychicznej, lepszego rozumienia siebie, które będzie wsparciem pracy wychowawczej i działań profilaktycznych w szkole. Wiemy, że jest to możliwe dzięki pilotażowemu wdrożeniu programu. W roku szkolnym 2022/2023 przeprowadzony został pilotaż programu w 13 szkołach w Polsce. 

Program ISKRA Odporności adresowany jest do młodzieży w wieku 11-15 lat i ma na celu wspieranie odporności rozumianej jako umiejętność kontrolowania sposobu reagowania na trudne wydarzenia oraz radzenia sobie z wyzwaniami i przeciwnościami.

W trakcie 11 spotkań uczniowie poznają sposoby wzmacniania wewnętrznej siły poprzez dostrzeganie i rozwijanie swoich mocnych stron. 

Istotą programu są zadania i ćwiczenia zwiększające odporność poprzez: 

• naukę uważnego oddychania, 
• tworzenie Portfolio Odporności (dostrzeganie własnych zasobów i mocnych stron), 
• analizę i przekształcanie nawykowych sposobów myślenia i reagowania w trudnych sytuacjach z zastosowaniem modelu I-S-K-R-A. 

Szkolenia przygotowujące do realizacji zajęć z uczniami są organizowane w całym kraju we współpracy z trenerkami oraz ośrodkami doskonalenia nauczycieli współpracującymi z CPE.  Zgłoszenia i zamówienia dla grup przyjmowane są przez stronę: https://szkolenia.pozytywnaedukacja.pl

Badania ewaluacyjne pilotażowego wdrożenia programu ISKRA Odporności, zrealizowane zostały przez doktor Adriannę Sarnat – Ciastko (reprezentującą Uniwersytet im. Jana Długosza w Częstochowie). Poniżej przedstawiamy wybrane dane  z przeprowadzonych badań.

W pilotażu uczestniczyło łącznie 433 uczniów, w tym 228 uczniów w klasach, w których prowadzone były zajęcia programu oraz 205 w klasach równoległych, w których prowadzone były tylko badania porównawcze. Najliczniej reprezentowane były klasy szóste i ósme, co oznacza jednocześnie, że najwięcej było uczniów w wieku 12-13 lat. 

Wnioski z pilotażowej edycji programu są bardzo zachęcające. Badania pokazały m.in., że podejmowane działania wzmocniły istotnie u objętych pilotażem chłopców:

• pozytywne myślenie o sobie i swoim życiu 
• rozwinęły w znaczącym stopniu ich prężność psychiczną. 

Podobnych zmian nie zaobserwowano u chłopców z grupy kontrolnej. Zestawiając różnice odpowiedzi między płciami, badania wskazały, że dziewczęta mają o sobie i swoim życiu istotnie niższą ocenę niż chłopcy.

Ponad połowa uczniów oceniła program pozytywnie. Taki wniosek ilustruje średnia ocena programu wynosząca 3,42 (skala 1-5, gdzie 1 oznaczał bardzo słaby, 5 – bardzo dobry). W opiniach uczniów o programie zaskakujący był duży procent odpowiedzi: „nie wiem”, „nie mam zdania”, co może wskazywać na niechęć lub brak umiejętności dokonania oceny i wyrażania swoich opinii. Wśród wypowiedzi uczniów na pytania otwarte, których uzupełnienie nie było obowiązkowe, znalazły się m.in. następujące:

1. Co w programie „ISKRA Odporności” było dla Ciebie najważniejsze?

• „Moim zdaniem w programie najważniejsze jest by nauczyć się odporności na różne sytuacje i zachować się poprawnie, gdy staniemy w ich obliczu”.
• „W programie Iskra dla mnie najważniejsze były rozmowy z innymi”.
• „Wspólne zaufanie i zrozumienie”.

• „Oferowanie wsparcia przez prowadzącą, która chciała naszego dobra”.
• „Dla mnie najważniejsze było przygotowanie mnie do trudnych sytuacji, które mogłyby mi się przydarzyć w życiu dorosłym”.
• „Że każdy był wysłuchany i że mieliśmy lekcje o przystosowaniu”.
• „Nauczyłam się jak kontrolować emocje i jak radzić sobie w niemiłych sytuacjach oraz wzmacniać swoją odporność psychiczną”.

2. Dlaczego program zasługuje na polecenie? Tutaj odpowiedzi udzieliło aż 70 osób, przy czym podając argumenty dostrzeżone zostały następujące kategorie odpowiedzi:

• Jest działaniem, podczas którego panuje pozytywna atmosfera, można czuć się komfortowo (np.: „Można kreatywnie spędzić czas podczas nauki.”, „ponieważ jest super robimy różne ciekawe rzeczy i ciekawe”),
• Daje możliwość wyrażenia negatywnych emocji i podpowiada rozwiązania, jak sobie z nimi radzić (np.: „bo możesz wyrazić swoje frustracje”, „Polecam udział, ponieważ można się dowiedzieć jak postępować, aby np. nie uderzyć kogoś w złej sytuacji.”, „bo można się uspokoić i zakolegować się z osobami które Cię nie lubią albo ty ich”),
• Prowadzi do pozytywnej zmiany w życiu, uczy (np.: „pomaga zrozumieć pewne rzeczy, z którymi nie zawsze można sobie poradzić samemu”, „można się nauczyć rzeczy których nie nauczył byś się w życiu”),
• Pozwala się zrelaksować (np.: „ponieważ jest to potrzebne do życia np. kontrolowanie oddechu (mało osób tak potrafi)”, „Ponieważ zrelaksowanie się na każdych zajęciach bardzo odpręża”).

3. Podaj przykłady sytuacji pokazującej wzmocnienie odporności. Poniżej znajdują się zebrane odpowiedzi uczniów na to pytanie:

• „że jak dostanę złą ocenę mogę zrozumieć, że może za mało poświęciłem czasu na nauczenie, a nie że nauczyciel za trudny test zrobił”,
• „Przykładem jest to, że jestem pewniejsza siebie”,
• „Nie irytuję się tak często”,
• „Ponieważ czuje się silniejszy i odporniejszy”,
• „ponieważ umiem sobie poradzić z każdą rzeczą”,

• „bo mogę lepiej współpracować z grupą”,
• „wiem że wszystkie uczucia są ważne”,
• „dlatego, że nauczyłem się panować nad emocjami i zachowaniami”,
• „gdy koleżanka mnie zdenerwowała to uspokoiłam się, pomyślałam dlaczego tak jest, zapytałam i porozmawiałyśmy na ten temat, przeprosiłyśmy się i po problemie”,
• „jestem bardziej cierpliwa i nie denerwuje się za szybko”,

• „ten program uświadomił mi, że mogę poradzić sobie z nieprzyjemnościami i nie przejmować się zbytnio złymi opiniami tylko iść do celu”,
• „wydaje mi się, że mniej się kłócę”,
• „gdy było mi smutno, przypomniałam sobie "papugi" i pomogło mi to zobaczyć dobre strony sytuacji”.

Dobrze ocenili program wychowawcy klas, w których był on prowadzony. W swych opiniach wychowawcy wskazywali na pozytywny wpływ programu na klasę i relacje w grupie. Spośród 10 wychowawców 7 osób przyznało, że dostrzegli zmiany w zachowaniu swoich wychowanków w trakcie i po udziale w programie. Wybrane wypowiedzi:

• „program wspomaga proces wychowawczy, jest bardzo dobrze dobrany do potrzeb młodzieży”,

• „Ciekawa forma integracji klasy i kształtowania osobowości, kształcenie umiejętności odbioru/postrzegania sytuacji przez uczniów i wyciągania wniosków”,
• „Bardzo dobry program”,
• „pozytywnie, potrzebny, materiały do przemyśleń i pracy nad sobą”,
• „Uważam, że program poruszał bardzo ważne zagadnienia przydatne w procesie dydaktyczno - wychowawczym”,
• „Klasa/uczniowie zaangażowali się w zajęcia prowadzone przez p. Anię. Byli bardzo aktywni, wypowiadali się bardzo dojrzale, często odwoływali się do sytuacji z ich życia.”

• „Program zawiera wartościowe treści, które w obecnych czasach powinny być z pewnością poruszane. Uważam, że w może lekko bardziej uproszczonej formie program miałby lepsze oddziaływanie wśród młodszych uczniów. Podobała mi się pozytywna energia prowadzącej i jej otwartość na nie zawsze łatwe postawy moich wychowanków.”
• „Program interesujący i obiecujący jeśli chodzi o efekty.”
• „uczniowie zrozumieli pewne mechanizmy ich zachowań”,
• „Większa chęć do dyskusji i budowania konstruktywnych wniosków, próbowanie rozumienia, jak w danej sytuacji może czuć się rówieśnik - co może myśleć i odczuwać, w jakiej jest kondycji emocjonalnej.”,
• „większa otwartość młodzieży, chęć budowania relacji”,

• „Mam wrażenie, że niektórzy uczniowie opanowali emocje, z którymi dotąd sobie nie radzili i oby nie zapeszyć, na tą chwilę w klasie nie pojawiają się sytuacje konfliktowe wynikające właśnie z tego, że dzieci nie radzą sobie z emocjami.”
• „Uczniowie się wyciszyli, zauważyłam, że nie ma większych kłótni między nimi. Mają większe zaufanie do wychowawców/pedagogów. Potrafią podejść i zasygnalizować jakiś problem. Rozmawiają ze sobą, sami organizują sobie zajęcia grupowe. Nie obserwuję wykluczenia jednostek z życia klasy. Nowi uczniowie bardzo szybko są przyjmowani do społeczności klasowej.”
• „większa otwartość uczniów, gotowość współpracy, lepsza  motywacja do podejmowania działań”.

Ważna jest również opinia samych realizatorek o programie i jego wdrożeniu. Swój osobisty poziom satysfakcji z realizacji tych działań oceniły one na 4,36 (średnia ocena ze skali 1-5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 – bardzo dobrze).

Chcemy bardzo podziękować dyrekcji szkół, wychowawcom, realizatorkom oraz uczniom i ich rodzicom za udział w pilotażu oraz w badaniach. Na podstawie zebranych wniosków, szczegółowych uwag oraz rekomendacji autorki badań, przygotowana została polska wersja materiałów do prowadzenia zajęć z uczniami, a także oferta programu dla szkół.